Słońce a Rak Skóry
Rak skóry to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u ludzi o białym kolorze skóry, błędnie kojarzony głównie z czerniakiem.
Od lat obserwuje się wzrost zachorowań na nowotwory skóry, przede wszystkim na raka podstawnokomórkowego, kolczystokomórkowego oraz czerniaka.
Nadmierne opalanie się grozi powstaniem raka skóry.
Rak podstawnokomórkowy jest jednym z najczęstszych nowotworów skóry. Zwykle umiejscawia się na twarzy – głównie na czole, w okolicach oczodołów i nosa, na plecach, rzadziej na kończynach górnych i dolnych. Może rozwijać się ze stanów przedrakowych (np. rogowacenie słoneczne) lub pojawia się w skórze wcześniej niezmienionej.
Częściej występuje u osób w starszym wieku. Wygląda jak perełkowaty guzek o błyszczącej i gładkiej powierzchni, który stopniowo się rozrasta.
Rak kolczystokomórkowy znacznie rzadziej występuje niż rak podstawnokomórkowy. Najczęściej pojawia się u osób w wieku średnim i starszym. Cechuje się szybkim wzrostem i dużą złośliwością. Punktem wyjścia mogą być stany przedrakowe, zwłaszcza rogowacenie słoneczne i róg skórny. Występuje najczęściej na granicy błon śluzowych i skóry (czerwień wargowa – szczególnie wargi dolnej), w okolicach nosa, oczodołów, narządów płciowych. Może też lokalizować się na powiekach.
Raki skóry stanowią 8–10% wszystkich nowotworów złośliwych, z czego 70–80% to raki podstawnokomórkowe, a ok. 20% to raki kolczystokomórkowe. Nowotwory te są częstsze w krajach o dużym nasłonecznieniu.
Bardziej narażone na rozwój raka w skórze są osoby o włosach blond lub rudych, licznych piegach i niebieskich oczach. Częściej też występują one w starszym wieku.
Przyczyny rozwoju nowotworów skóry:
- promieniowanie UV,
- wirusy (np. HPV),
- czynniki chemiczne: arsen, smoła pogazowa, pochodne węglowodorów aromatycznych,
- promieniowanie jonizujące,
- leki immunosupresyjne,
- środki światłouczulające (np. psolaren),
- przewlekłe drażnienie skóry w wyniku urazów, przewlekłe procesy zapalne, blizny (często pooparzeniowe),
- palenie tytoniu.
Częściej także pojawiają się u osób, u których w rodzinie występowały już raki skóry.
Ze względu na fakt, że promieniowanie słoneczne jest najważniejszym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka skóry, głównym celem profilaktyki jest ograniczenie ekspozycji na UV.
Profilaktyka to zapobieganie poparzeniom słonecznym, poprzez:
- ograniczanie ekspozycji na słońce,
- niekorzystanie z solarium,
- ochrona skóry kosmetykami z filtrami (minimum SPF 30+, a najlepiej 50+),
- odzież przeciwsłoneczna, która ma odpowiednią liczbę splotów (od SPF 25+),
- noszenie kapelusza i okularów przeciwsłonecznych.
W ramach profilaktyki konieczne są również:
- coroczna kontrola znamion u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa,
- regularne (raz w miesiącu) samobadanie skóry,
- w przypadku pojawienie się niepokojących zmian lub nowych znamion – wizyta u lekarza.
Najczęstszy jest rak podstawnokomórkowy, stanowiący 80%. zachorowań na raka skóry. Na raka kolczystokomórkowego przypada 15 – 20% zachorowań. Rzadziej występują: rak neuroendokrynny Merkla, mięsak Kaposiego i rak skóry Pageta.
Ponad 90 proc. nowotworów niebarwnikowych skóry jest bezpośrednio związanych z promieniowaniem
ultrafioletowym.
Czynnikiem ryzyka rozwoju raka podstawnokomórkowego jest kumulacyjna dawka promieni słonecznych.
Za pojawienie się raka kolczystokomórkowego odpowiadają intensywne przerywane kąpiele słoneczne.
Oba nowotwory występują najczęściej na odsłoniętych częściach ciała, głównie w obrębie głowy lub szyi,
ale mogą również pojawić się na kończynach, tułowiu oraz w innych okolicach.
Szczególnie ważne jest badanie po znacznym naświetlaniu skóry na wakacjach, kiedy jest ona najbardziej narażona na oddziaływanie promieni UV. To samo dotyczy oczu. Odpowiednie okulary przeciwsłoneczne z filtrami, a nie barwione na ciemno szkiełka, zapobiegają rozwojowi raka w oczach.
O profilaktyce nowotworów skóry należy pamiętać przez cały rok. – Nie ma silniejszego czynnika rakotwórczego jak ekspozycja na słońce bez ochrony.
Kremy z filtrem zmniejszają zachorowalność na nowotwory skóry. Obecnie w Polsce mamy ok. 4 tys. zachowań na czerniaka rocznie, a na raki skóry kilkadziesiąt tysięcy.
Szczególnej ochrony wymaga skóra dzieci. – Wystawiona bez ochrony UV przez kilka godzin na słońce w przyszłości będzie narażona na niebezpieczeństwo poważnych powikłań. Jest cieńsza niż dorosłego, delikatna, skłonna do oparzeń. To ryzyko jest szczególnie wysokie u dzieci ze skórą jasną. Każde oparzenie skóry w okresie dzieciństwa, nawet to pierwszego stopnia, zwiększa ryzyko powstania czerniaka w przyszłości.
Za ten nowotwór odpowiada liczba oparzeń w młodości, a nie tylko czynniki genetyczne. Oparzenia słoneczne w młodym wieku – do 16. – 18. roku życia są bardzo niebezpieczne.
U osób, które mają znamiona barwnikowe na skórze w przyszłości pod wpływem promieni skumulowanych w okresie dzieciństwa mogą się one przekształcić w czerniaka, a w miejscach szczególnie narażonych na słońce mogą powstać najczęstsze nowotwory człowieka, czyli nowotwory skóry.
Należy też pamiętać, że pierwsze, coroczne kontakty ze słońcem są najgroźniejsze i najczęściej pod ich wpływem nasza skóra ulega poparzeniu. Dlatego należy ją do słońca przyzwyczajać stopniowo. Początkowo na promienie wystawiać się bardzo krótko, żeby skóry nie oparzyć, bo to jest najgroźniejsze.
Chemiczne filtry przeciwsłoneczne, czyli syntetyczne substancje wnikające w wierzchnią warstwę naskórka, pochłaniają promienie UV. Żeby filtr chemiczny był skuteczny, należy go nałożyć przynajmniej 15-30 min przed wyjściem na słońce. Niektóre kremy przeciwsłoneczne zawierają, oprócz chemicznych filtrów przeciwsłonecznych, fizyczne filtry przeciw UV. Zaczynają one działać od razu po nałożeniu na skórę. Ich składniki (dwutlenek tytanu lub tlenek cynku) stanowią dodatkową ochronę, ponieważ odbijają promienie UVA i UVB. – Filtry fizyczne, czyli filtry mineralne w postaci mikropigmentów. Odbiją i rozpraszają promieniowanie UV, tworząc tzw. efekt „lustra” dla słońca. Nie działają szkodliwie na środowisko, chronią i przed UVB i przed UVA, a szczególnie przed UVC, a więc najbardziej rakotwórczym promieniowaniem.
Na podstawie badań wiadomo, że selen chroni przed wystąpieniem raka podstawnokomórkowego, a retinoidy przed rogowaceniem słonecznym. Dodatkowo pomaga zażywanie polifenoli (zawartych np. w zielonej herbacie), które mają właściwości antyoksydacyjne.