Otyłość to stan nadmiernego magazynowania tkanki tłuszczowej. Zdrowi mężczyźni mają procent tkanki tłuszczowej na poziomie 15-20%, podczas gdy zdrowe kobiety mają jej około 25-30%.
Jest ona coraz większym problemem na całym świecie, a liczba osób otyłych szybko rośnie w wielu krajach uprzemysłowionych.
Otyłość jest jedną z najpowszechniejszych chorób.
Zazwyczaj ocenia się stopień nadwagi w oparciu o wskaźnik masy ciała (BMI):
- Nadwaga stopnia 1 (potocznie nazywana nadwagą) – BMI 25-29,9 kg/m2
- Nadwaga stopnia 2 (potocznie nazywana otyłością) – BMI 30-39,9 kg/m2
- Nadwaga stopnia 3 (nazywana otyłością ciężką lub chorobliwą) – BMI ≥40 kg/m2
Niektórzy badacze opowiadają się za oceną otyłości opartą na procentowej zawartości tkanki tłuszczowej:
Mężczyźni: Procent tkanki tłuszczowej większy niż 25%, przy czym 21-25% to granica.
Kobiety: Odsetek tkanki tłuszczowej większy niż 33%, z 31-33% na granicy.
Badania potrzebne do postawienia diagnozy:
- Badania laboratoryjne
- Panel lipidowy na czczo
- Transaminazy
- Badania czynności tarczycy
- Glukoza na czczo i hemoglobina A1c (HbA1c)
- Ocena stopnia otłuszczenia ciała
- Obliczanie BMI, obwód talii i stosunek talii do bioder to powszechnie stosowane miary stopnia otłuszczenia ciała stosowane w rutynowej praktyce klinicznej
Inne rzadsze procedury to:
- Pomiary grubości fałdu skórnego za pomocą suwmiarki
- Absorpcjometria radiograficzna podwójnej energii (DEXA)
- Analiza impedancji bioelektrycznej
- Ultrasonografia w celu określenia grubości tkanki tłuszczowej
- Ważenie pod wodą
Istotne znaczenie mają choroby współistniejące związane z otyłością, w tym:
- Układ oddechowy: obturacyjny bezdech senny, większa skłonność do infekcji dróg oddechowych, zwiększona częstość występowania astmy oskrzelowej i zespołu Pickwicka.
- Nowotwory złośliwe: rak endometrium (przed menopauzą), prostaty, okrężnicy (u mężczyzn), odbytnicy (u mężczyzn), piersi (po menopauzie), pęcherzyka żółciowego, żołądka, serca, dróg żółciowych, trzustki, jajników, nerek i prawdopodobnie płuc, a także gruczolakorak przełyku i szpiczak mnogi.
- Psychologiczne: stygmatyzacja społeczna i depresja
- Układ sercowo-naczyniowy: choroba wieńcowa, samoistne nadciśnienie tętnicze, przerost lewej komory, serce płucne, kardiomiopatia, przyspieszona miażdżyca i nadciśnienie płucne.
- Ośrodkowy układ nerwowy: udar, idiopatyczne nadciśnienie wewnątrzczaszkowe i meralgia paresthetica.
- Położnictwo: nadciśnienie tętnicze związane z ciążą, makrosomia płodu i dystocja miednicy.
- Chirurgia: zwiększone ryzyko chirurgiczne i powikłania pooperacyjne, w tym zakażenie rany, pooperacyjne zapalenie płuc, zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna.
- Miednica: wysiłkowe nietrzymanie moczu.
- Układ pokarmowy: choroby pęcherzyka żółciowego (zapalenie pęcherzyka żółciowego, kamica żółciowa), niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH), nacieki stłuszczeniowe wątroby i refluksowe zapalenie przełyku.
- Ortopedyczne: choroba zwyrodnieniowa stawów, coxa vera, zsunięcie nasad kości udowej, choroba Blounta i choroba Perthesa oraz przewlekłe lumbago.
- Metaboliczny: cukrzyca typu 2, stan przedcukrzycowy, zespół metaboliczny i dyslipidemia.
- Rozrodczość (u kobiet): brak owulacji, wczesne dojrzewanie płciowe, niepłodność, hiperandrogenizm i policystyczne jajniki.
- Rozrodczość (u mężczyzn): hipogonadyzm hipogonadotropowy.
- Skóra: Intertrigo (bakteryjne i / lub grzybicze), rogowacenie czarne, hirsutyzm i zwiększone ryzyko zapalenia tkanki łącznej i karbunkułów.
- Kończyny: żylaki, obrzęk żylny i/lub limfatyczny kończyn dolnych.
- Różne: Ograniczona mobilność i trudności w utrzymaniu higieny osobistej.
Choroby współistniejące z otyłością:
Otyłość wiąże się z wieloma potencjalnymi chorobami współistniejącymi, które znacznie zwiększają ryzyko zachorowalności i śmiertelności u osób otyłych. Chociaż nie wykazano wyraźnie związku przyczynowo-skutkowego dla wszystkich chorób współistniejących, złagodzenie tych stanów po znacznej utracie wagi sugeruje, że otyłość prawdopodobnie odgrywa ważną rolę w ich rozwoju.
Oprócz całkowitej masy tkanki tłuszczowej następujące aspekty otyłości są związane z chorobami współistniejącymi:
Dystrybucja tłuszczu
Regionalna dystrybucja tłuszczu znacząco wpływa na częstość występowania chorób współistniejących związanych z otyłością. Otyłość typu Android, w której otyłość jest głównie brzuszna (w tym trzewna i w mniejszym stopniu podskórna), jest silnie skorelowana z pogorszeniem metabolicznych i klinicznych konsekwencji otyłości.
Zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe (metaboliczna otyłość centralna) występuje u mężczyzn z obwodem talii większym niż 94 cm oraz u kobiet z obwodem talii większym niż 80 cm, a także gdy stosunek talii do bioder jest większy niż 0,95 u mężczyzn i większy niż 0,8 u kobiet.
Podwyższony BMI w okresie dorastania jest silnie związany z ryzykiem rozwoju zaburzeń związanych z otyłością w późniejszym życiu, niezależnie od BMI osoby dorosłej.
Wzrost BMI we wczesnej dorosłości (wiek 25-40 lat) wiąże się z gorszym profilem biomarkerów związanych z otyłością niż wzrost BMI w późniejszym okresie.
Zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej
Efekt ucisku jest najbardziej widoczny w przypadku znacznej otyłości (BMI ≥ 50 kg/m2).
Może odgrywać rolę w patogenezie chorób współistniejących z otyłością, takich jak:
- Guz rzekomy mózgu
- Zastój krążenia w kończyn dolnych
- Wrzody
- Zapalenie skóry
- Zakrzepowe zapalenie żył
- Zgaga
- Przepukliny brzuszne
- Ewentualnie nadciśnienie i zespół nerczycowy
- Zapalenie kości i stawów
Osoby z nadwagą i otyłością są bardziej narażone na następujące schorzenia:
- Zespół metabliczny
- Cukrzyca typu 2
- Nadciśnienie
- Dyslipidemia
- Chorobę niedokrwienną serca
- Zapalenie kości i stawów
- Udar mózgu
- Depresję
- Niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby
- Niepłodność (kobiety) i zaburzenia erekcji (mężczyźni)
- Ryzyko urodzenia martwego dziecka
- Choroby pęcherzyka żółciowego
- Obturacyjny bezdech senny
- Chorobę refluksową przełyku
- Niektóre nowotwory (np. endometrium, piersi i okrężnicy)
- Astmę
Otyłość jest odpowiedzialna za rozwój nowo rozpoznanej cukrzycy u 41% dorosłych.
Uwaga:
Trzech na 5 Polaków ma nadwagę. Nieprawidłową masę ciała obserwuje się coraz częściej u dzieci. Polska jest w Europie na pierwszym miejscu pod względem tempa przyrostu odsetka otyłości wśród dzieci. Problem nadwagi i otyłości nasilił się w okresie pandemii i lockdownu. W tym czasie masa ciała Polaków wzrosła średnio o 6 – 7 kg.
Na rozwój otyłości wpływają różne czynniki:
- genetyczne,
- epigenetyczne,
- hormonalne,
- neurohormonalne,
- psychologiczne,
- społeczne,
- środowiskowe.
Także niektóre leki zwiększające łaknienie, jak:
- leki antyhistaminowe,
- sterydy,
- leki przeciwcukrzycowe (sulfonylomocznik, insulina),
- leki kardiologiczne (beta-adrenolityki),
- leki nasenne,
- leki przeciwdepresyjne i psychotropowe.
Badania pacjenta z chorobą otyłościową:
- glikemia na czczo, doustny test tolerancji 75 g glukozy,
- profil lipidowy (stężenia cholesterolu: całkowitego,
- frakcji lipoprotein o małej [LDL-C], dużej [HDL-C] oraz innej niż duża gęstości [nie-HDL-C],
- poziom trójglicerydów,
- stężenie kwasu moczowego,
- stężenie hormonu tyreotropowego (TSH),
- aktywność transaminaz,
- stężenie kreatyniny w surowicy,
- stężenie białka C-reaktywnego (CRP),
- morfologia krwi obwodowej,
- badanie ogólne moczu.
Oficjalnie medycyna uznaje, że zwiększone spożycie węglowodanów prostych i tłuszczów, nieregularne odżywianie, jedzenie produktów wysokoprzetworzonych i brak aktywności fizycznej skutkują przewlekłym dodatnim bilansem energetycznym, a w konsekwencji przyrostem masy ciała.
Tylko tak do końca w praktyce trudno jest ustalić co komu szkodzi. Ilość spożywanego jedzenia i intensywność wykonywanych ćwiczeń nie ma bezpośredniego związku z występowaniem otyłości.
Wszyscy znamy osoby szczupłe, jedzące bardzo dużo oraz takie, które jedzą wielokrotnie mniej i mają nadwagę lub otyłość. Problemem jest zarówno praca układów hormonalnych jak i rodzaj przyjmowanych pokarmów. Elementem najbardziej wpływającym na nadmierne gromadzenie tłuszczu jest ilość w diecie cukrów i rafinowanych węglowodanów. Jak również brak w diecie odpowiedniej ilości substancji odżywczych (witamin, mikroelementów i minerałów). Zazwyczaj nie cierpimy z powodu niedoboru żywności (kalorii), a nasz ośrodek głodu domaga się jedzenia z powodu niedoboru witamin. Nadmierne jedzenia ma na celu uzupełnienie niedoboru potrzebnych składników dla organizmu mimo nadmiaru kalorii, spożywanych bez potrzeby „przy okazji”. Stąd niepowodzenia diet redukujących dowóz kalorii, bez zwiększenia ilości witamin w pożywieniu.
Zasady leczenia otyłości i stosowane metody są opisane na Blogu.